De coronacrisis was een wereldwijde stresstest en wake-upcall die ons veel leerde. Niet alleen over politiek, bestuur en media maar ook over onszelf.
Flexibiliteit
In de eerste weken en maanden na de uitbraak van het coronavirus was voorzichtigheid begrijpelijk. We bewezen voortvarend te kunnen samenwerken en flexibel te zijn, bijvoorbeeld met thuiswerken. Maar al vrij snel bleek corona minder dodelijk dan aanvankelijk gevreesd. Toch bleef het beleid strak gedragen door een stevig fundament aan groepsangst, groepsdenken én politieke bravoure.
Rigiditeit
Politici namen de leiding in deze crisis zonder te beschikken over voldoende expertise en ervaring en lieten zich adviseren door een kleine kring van wetenschappers. Kritische vragen en alternatieve inzichten kregen nauwelijks ruimte. De communicatie naar buiten was eenzijdig en soms ronduit manipulatief. Kritische geluiden werden weggezet als belachelijk of zelfs gevaarlijk, wat het vertrouwen in de overheid en instituties diep raakte. Deze rigide houding leidde tot ernstige maatschappelijke schade zowel economisch als sociaal. Vooral kwetsbare groepen zoals ouderen, jongeren en kleine ondernemers werden bijna gedachteloos zwaar getroffen.
Polarisatie
De samenleving raakte diep gepolariseerd. Zwart-witdenken en intolerantie tegenover andersdenkenden gingen de boventoon voeren. Ook de journalistiek schoot tekort door vaak kritiekloos de lijn van de bestuurders te volgen en weinig ruimte te geven aan kritische reflectie of tegenwicht. Een opvallend voorbeeld hiervan is dat de oversterfte sinds 2021 grotendeels onbesproken bleef.
Maakbaarheidsdenken
Een fundamentele fout was het geloof dat de wetenschap alle antwoorden kon bieden. ‘De wetenschap’ werd gepresenteerd als één uniforme waarheid, terwijl wetenschap juist gedijt bij debat en nuancering. Politici gebruikten wetenschappelijke adviezen om hun eigen agenda door te drukken, zonder open te staan voor verschillende perspectieven. Dat veel andere landen dezelfde aanpak volgden, bewijst geen gelijk maar toont vooral het groepsdenken aan.
Grensoverschrijdende beleid
De maatregelen waren veelal disproportioneel en grensoverschrijdend zowel juridisch als moreel. Politici hebben nooit het mandaat gekregen om zonder overtuigend bewijs zulke vergaande maatregelen door te voeren. Bovendien was het ongekend dat terecht protesterende mensen door waterkanonnen werden beschoten. Dat andere mensen dit grotendeels klakkeloos accepteerden, wijst op een zorgelijke mate van volgzaamheid en een gebrek aan kritisch bewustzijn.
Zelfreflectie
Deze crisis dwingt ons kritisch te kijken naar zowel het leiderschap in de politiek als in onszelf. We hebben behoefte aan leiderschap dat wijs is in plaats van kortzichtig, dienstbaar in plaats van dominant en verbindend in plaats van polariserend. Maar bovenal moeten we de ‘macht van buitenaf’ vervangen door ‘kracht van binnenuit’.
Als we bereid zijn de dwaasheden van de coronacrisis te herkennen en erkennen, kunnen we als mens en samenleving wijzer en veerkrachtiger uit de crisis komen. Dit is hét moment om onze democratie te vernieuwen en onze weerbaarheid te vergroten. En dan zal corona niet enkel een harde les blijken te zijn maar mogelijk een begin van nieuwe verlichting en bewustwording.
NB: Achteraf is het makkelijk praten. Maar dat neemt niet weg dat sommige mensen en zeker de verantwoordelijke bestuurders eerder beter hadden kunnen luisteren. Hier een link naar een artikel dat ik er 5 jaar geleden over schreef. En hier de link naar mijn artikel van een jaar geleden over de kwaliteit van het bestuur tijdens de coronacrisis.