Eenvoudig Dienstbaar

Het is tijd voor een ander type leiderschap in onze samenleving: meer nuchter en menselijk. Minder gebaseerd op macht van buitenaf en meer op kracht van binnenuit. Modern, maar geworteld in tijdloze waarden. In dit artikel mijn visie op ‘eenvoudig dienstbaar leiderschap’.

SAMENVATTING

We leven in een tijd waarin vervreemding onze grootste crisis is. Vervreemding van onszelf, van elkaar en van de natuur. Hoewel steeds meer mensen in welvaart leven, zijn lichamelijke en geestelijke ziekten, stress en polarisatie aan de orde van de dag. Leiderschap vooral gebaseerd op macht, regels en controle draagt in mijn ogen niet bij aan oplossingen maar creëert complexiteit én crises.

Daarom pleit ik voor een andere benadering. Ik noem het ‘eenvoudig dienstbaar leiderschap’. Leiderschap gericht op verbinding. Door open en eerlijk de dialoog aan te gaan en gezamenlijk realistische stappen voorwaarts te zetten. In essentie: trouw aan jezelf en anderen tot steun, én samen bouwen aan een sterke en sociale wereld. Met vijf fundamentele principes:

  • Oprecht contact met jezelf en anderen
  • De werkelijkheid in de ogen durven kijken
  • Focus op wat echt van waarde is
  • Bruggen bouwen geen muren
  • Eenvoud als fundament

Daarbij helpen vier innerlijke kwaliteiten: liefde, helderheid, moed en geduld. Kwaliteiten die elkaar versterken en de motor vormen om de principes in praktijk toe te passen. Eenvoudig en dienstbaar leiderschap is niet enkel iets voor politici of CEO’s. Het begint bij ieder van ons. Ongeacht je rol in de samenleving.

1. INLEIDING

Leiderschap wordt vaak gezien als iets bijzonders, een gave voor een selecte groep mensen. Maar dat is een misvatting. Iedereen geeft leiding, al is het aan je eigen leven, gezin, werk of gemeenschap. Leiderschap is in de kern niks meer dan je wensen en woorden omzetten in daden.

Leiderschap is zo oud als de mensheid zelf. Bij jagers-verzamelaars ging het om praktische kwaliteiten: wie kon het beste jagen, beslissingen nemen of beschermen? Met de komst van landbouw en later industrialisatie ontstond steeds meer specialisatie. Dit bracht enorme vooruitgang, maar ook een groeiende mate van vervreemding en zelfs verslaving aan ongezonde gewoonten en genoegens. Met welvaartsziekten als gevolg.

De twee kanten van leiderschap

Door de geschiedenis heen zie je twee ontwikkelingen. Aan de ene kant de ontwikkeling van authentiek leiderschap, gericht op persoonlijke groei, rechtvaardigheid en dienstbaarheid. Denk aan Aristoteles, die deugd en rechtvaardigheid als kern van leiderschap beschouwde, of Marcus Aurelius, die zelfbeheersing en compassie benadrukte. Dit type leiderschap bracht idealen voort zoals die van de homo universalis in de Renaissance: die een brede ontwikkeling van de mens voorstaat.

Aan de andere kant zien we leiderschap dat draait om macht, regels en controle. Vanaf de 19e eeuw, met de opkomst van bureaucratie en scientific management, werd leiderschap steeds meer management. Grote pioniers zoals de gebroeders Philips combineerden technische innovatie met maatschappelijke verantwoordelijkheid. Maar later werd dit verdrongen door aandeelhoudersdenken. Mensen gereduceerd tot ‘human resources’, consumenten of burgers.  Dit heeft geleid tot wat ik de homo fragmentatus noem: de gefragmenteerde mens, vervreemd van zichzelf, van elkaar en van de natuur.

Een worsteling tussen welvaren en welzijn

Toch gaat het steeds beter met de mensheid. Met de Franse Revolutie werden vrijheid, gelijkheid en solidariteit verheven tot kernwaarden. In de jaren ’60 en ’70 ontstond een krachtige beweging tegen autoritaire structuren en traditionele hiërarchieën. En in de eerste kwart van de 21e eeuw zien we wereldwijd dat voorheen arme landen een indrukwekkende groei doormaken.

Maar ondanks onze idealen raakt de wereld verstrikt in systemen, die complexiteit en controle boven mensen plaatsen. En is de vraag of de toename in veiligheid en welvaart niet ten koste gaat van vrijheid en welzijn.

Een kloof tussen woorden en daden

Ook in Nederland is er een kloof tussen idealen en realiteit. We spreken over solidariteit, maar jonge mensen kunnen nauwelijks een woning betalen, en we laten de kwetsbaarsten letterlijk op straat slapen. We praten over duurzaamheid, maar structurele vervuiling zoals bij Tata Steel blijft onaanvaardbaar hoog, terwijl economische belangen voorrang krijgen.

Onze publieke sector illustreert deze kloof nog scherper. Politici beloven veel, maar in de praktijk loopt het vast in bureaucratie, zoals in de zorg, waar professionals verdrinken in regels. De toeslagenaffaire laat zien hoe ‘het systeem’ burgers fundamenteel in de steek kan laten, een vertrouwensbreuk die moeilijk te herstellen is.

Ook als het gaat om internationale politiek zien we een kloof. De oorlog in Oekraïne toont niet alleen de verschrikkingen van Rusland, maar ook de tekortkomingen van ons eigen leiderschap. Het publieke debat lijkt meer een propagandashow dan een eerlijke dialoog. En ondertussen betaalt de belastingbetaler de hoge kosten van politieke onrust.

Deze voorbeelden zijn geen op zichzelf staande kwesties, maar symptomen van een dieper probleem: een gebrek aan leiderschap dat werkelijk dienstbaar is aan mensen en de menselijke maat respecteert.

Opnieuw op een kruispunt

Vandaag staan we weer op een kruispunt: houden we vast aan dominant leiderschap, complexiteit en controle of kiezen we voor leiderschap dat ruimte biedt, verbindt en de menselijke maat herstelt? In dit artikel deel ik mijn visie op eenvoudig en dienstbaar leiderschap en hoe dit ons kan helpen met de uitdagingen van deze tijd.

2. WAT IS EENVOUDIG DIENSTBAAR LEIDERSCHAP?

Eenvoudig en dienstbaar leiderschap is leiderschap waarin de menselijke maat centraal staat. Niet dominant maar dienstbaar, niet ingewikkeld maar eenvoudig. Meer liefdevol dan angstig. Met als uitgangspunt dat elke mens vrij is en tegelijkertijd verbonden.

Leiderschap in drieën

Trouw aan jezelf: ieder mens mag zijn of haar eigen pad volgen. Laat jouw licht maar schijnen. Dat is goed voor jou en de mensen om je heen.

De ander tot steun: daarbij proberen we elkaar naar vermogen tot steun te zijn. Zelfs als we ons niet verbonden voelen, zijn we het wel.

Mensen inspireren en organiseren om samen iets van betekenis te bouwen: samen zijn we in staat bij te dragen aan een sterke en duurzame samenleving voor onszelf, onze kinderen en de generaties na ons.

Dit type leiderschap betekent een bewuste verandering in stijl. Niet dogmatisch, maar pragmatisch en menselijk:

Naar een andere stijl van leiderschap

3. FUNDAMENTELE PRINCIPES

Eenvoudig en dienstbaar leiderschap rust op vijf principes die een helder en universeel kader geven voor betekenisvol leiderschap. Het zijn richtingwijzers die je helpen trouw te blijven aan jezelf, anderen tot steun te zijn en samen te bouwen aan een betere wereld.

Oprecht contact maken met jezelf en de ander

“Waarlijk contact is de bron van leven en groei”.

Leiderschap begint met het maken van verbinding met jezelf en anderen. Door trouw te blijven aan wie je bent, haal je niet alleen het beste uit jezelf maar help je anderen hetzelfde te doen. Echt contact vraagt moed om te luisteren, nieuwsgierigheid naar wat onbekend is en empathie om verschillen te overbruggen. Het vraagt ook dat je je comfortzone verlaat, conflicten bespreekt en zonder oordeel blijft. Alleen door oprecht contact ontstaat vertrouwen en samenwerking.

De werkelijkheid in de ogen durven kijken

Zonder waarheid geen richting. Leiderschap vraagt de moed om de werkelijkheid te erkennen, ook wanneer die ongemakkelijk is. Dit betekent eerlijk zijn over wat je weet, en nederig over wat je niet weet. Kritisch kijken naar de verhalen die we onszelf en elkaar vertellen, en onderscheid maken tussen feiten en illusies. Alleen door radicaal eerlijk te zijn, kunnen we vooruitgang boeken.

“De waarheid verlicht ons pad van het begin tot het einde van elke reis.”

Focus op wat echt van waarde is

Niet alles vraagt om aandacht, niet alles vraagt om actie. Het vermogen om te onderscheiden wat wezenlijk is, is cruciaal voor leiderschap. Stel prioriteiten en richt je energie op wat blijvende waarde heeft. Dat betekent ook waarderen wat al goed is en waar we van kunnen genieten. Focus is niet alleen een daad van wijsheid, maar ook van respect: voor de tijd en middelen die ons zijn gegeven.

“Onderscheid het vluchtige van het wezenlijke.”

Bruggen bouwen geen muren

Leiderschap gaat niet over het winnen van debatten, maar over het creëren van gezamenlijkheid. Bruggen bouwen, betekent verschillen overbruggen, zonder mensen achter te laten. Bruggen gebouwd met respect voor het verleden en visie op de toekomst. Bruggen bouwen vraagt meer dan goede intenties. Het vereist geduld, compassie en wijsheid om de grotere lijn te blijven zien.

“Bouw bruggen die verbinden in plaats van muren die scheiden.“

Eenvoud is het fundament

Eenvoud is niet alleen een kwestie van efficiëntie, maar een daad van respect voor de mensen die leven met de gevolgen van beleid. Complexiteit creëert afstand en verwarring, terwijl eenvoud ruimte geeft voor samenwerking en begrip. Eenvoudige oplossingen zijn vaak het moeilijkst, omdat ze vragen om helderheid, focus en lef. Maar ze zijn de enige manier om duurzame resultaten te bereiken.

“Eenvoud is wijsheid in actie.”

Geen macht van bovenaf maar kracht van binnenuit

4. ONMISBARE KWALITEITEN 

Om deze principes in praktijk te brengen, kun je gebruik maken van (en werken aan) vier innerlijke kwaliteiten:

Liefde – Leiderschap begint met liefde: liefde voor het leven, voor jezelf en voor anderen. Liefde legt de basis voor vertrouwen en verbinding en creëert positieve verandering. Het vraagt dat je met een open hart contact maakt, compassie toont en solidair bent, zelfs in moeilijke omstandigheden.

Helderheid – In een wereld vol ruis is helderheid onmisbaar. Het gaat er om te zien wat echt belangrijk is, prioriteiten te stellen en eerlijk te zijn, naar jezelf en naar anderen. Helderheid brengt realiteitszin, rust en richting in denken en doen.

Moed – Moed is nodig om keuzes te maken die niet gemakkelijk zijn. Het vraagt dat je angsten overwint, ongemakkelijke waarheden onder ogen ziet en actie onderneemt, ook als je daarmee tegen de stroom ingaat.

Geduld – Waardevolle verandering kost tijd. Geduld is het vermogen om aandachtig te werken, vol te houden en zorgvuldig te bouwen aan oplossingen die duurzaam zijn.

Hoe kwaliteiten en principes elkaar versterken

De principes geven richting, de kwaliteiten zijn de motor om de principes in praktijk toe te passen. Liefde helpt je om oprecht contact te maken en bruggen te bouwen. Helderheid helpt je de werkelijkheid te zien en te focussen op wat echt van waarde is. Moed geeft je de kracht om eerlijk te zijn en te handelen, en geduld zorgt dat je die koers volhoudt, ook als het moeilijk wordt. Samen vormen deze kwaliteiten en principes de kern van eenvoudig en dienstbaar leiderschap.

Liefde, helderheid, moed en geduld: oerkwaliteiten voor eenvoudig en dienstbaar leiderschap

5. NUCHTER EN LIEFDEVOL VOORWAARTS

Eenvoudig en dienstbaar leiderschap is niet nieuw, maar geworteld in tijdloze wijsheden. Van de lessen van Lao Tse, die zachtmoedig leiderschap benadrukte, tot de principes van Augustinus, die liefde en rechtvaardigheid centraal stelde. Het leiderschap dat het beste werkt, gaat niet om macht uitoefenen over anderen, maar om mensen helpen hun innerlijke kracht te vinden.

Om dit type leiderschap te creëren, mogen we onszelf afvragen: in wat voor wereld willen we leven? En welk leiderschap past daarbij? Kiezen we voor nuance en verbinding, of houden we vast aan polarisatie en strijd? Willen we duurzamer leven of doorkachelen?

De verandering begint in onszelf

Het gewenste leiderschap begint echter bij onszelf. Als wij niet anders gaan kijken en kiezen, denken en doen, blijft alles zoals het is. Geen leider, geen wet, geen systeem kan echte verandering brengen als wij niet zelf bewegen. Zoals Gandhi zei: “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.”

Die verandering vraagt niet om een revolutie maar een evolutie. Een proces van bewustwording en oefening, elke dag weer. Het vraagt dat we trouw blijven aan onszelf, anderen helpen naar vermogen, en samen werken aan een vrije en vreedzame samenleving ook voor hen die na ons komen.

Hieronder een samenvatting van dit artikel in een manifest voor eenvoudig en dienstbaar leiderschap.

Eenvoudig. Dienstbaar. Tijdloos.

Met dit artikel probeer ik oude wijsheden en de nieuwe tijd te verbinden en een eenvoudige weg voorwaarts te schetsen. Geen absolute waarheid, maar een uitnodiging om samen te werken. Wil je hierover verder praten? Bel mij gerust.

Bram Voncken

VIMC
Sterrenbos 51, 3511 ET, Utrecht
© 2007 – 2025 VIMC

OP DE SCHOUDERS VAN DE GENERATIES VOOR ONS

  1. Ptahhotep (2000 vChr.) – “Wees nederig, want wat vandaag bestaat, kan morgen verdwijnen.”
  2. Lao Tse (604-507 v.Chr) – “Wie zichzelf overwint, is sterker dan wie een stad verovert”.
  3. Confucius (551–479 v.Chr.) – “Echte wijsheid is weten wat je niet weet“
  4. Socrates (469–399 v.Chr.) – “Ik weet dat ik niets weet.”
  5. Plato (427–347 v.Chr.) – “De prijs van onverschilligheid voor politiek is dat je geregeerd wordt door onkundigen.”
  6. Aristoteles (384–322 v.Chr.).-  “Wij zijn wat we herhaaldelijk doen. Excellentie is dus geen handeling, maar een gewoonte.”
  7. Seneca (4 v.Chr.–65 n.Chr.) – “Wie een mens wil leiden, moet eerst zichzelf kunnen leiden.”
  8. Marcus Aurelius (121–180) – “Je hebt macht over je geest – niet over externe gebeurtenissen. Besef dit, en je zult kracht vinden.”
  9. Augustinus van Hippo (354–430) – “Geloof, hoop en liefde vormen de kern van een rechtvaardige samenleving.”
  10. Franciscus van Assisi (1181–1226) – “Begin door het noodzakelijke te doen; daarna het mogelijke, en plotseling doe je het onmogelijke.”
  11. Rumi (1207–1273) – “Gisteren was ik slim en wilde ik de wereld veranderen. Vandaag ben ik wijs en verander mezelf.”
  12. Leonardo da Vinci (1452–1519) – “Eenvoud is de ultieme verfijning.”
  13. Erasmus (1466–1536) – “De grootste ijdelheid van allen is de heerschappij over anderen na te streven.”
  14. Niccolò Machiavelli (1469–1527) – “De daad is de toetssteen van het karakter.”
  15. Hugo de Groot (1583–1645) – “Waar recht heerst, is vrede.”
  16. Blaise Pascal (1623–1662) – “Klein verstand praat veel; groot verstand luistert.”
  17. Spinoza (1632–1677) – ‘Vrijheid is de macht om te denken wat je wilt en te zeggen wat je denkt.”
  18. Voltaire (1694–1778) – “Men moet zichzelf cultiveren zoals men een tuin cultiveert.”
  19. Benjamin Franklin (1706–1790) – “Vertel me en ik vergeet. Leer me en ik onthoud. Betrek me en ik leer.”
  20. Immanuel Kant (1724–1804) – “Verlichting is het verlaten van de onmondigheid die men zichzelf heeft opgelegd.”
  21. Edmund Burke (1729–1797) –
    “Het enige dat nodig is voor het kwaad om te zegevieren, is dat goede mensen niets doen.”
  22. Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) – “In de beperking toont zich de meester.”
  23. Chief Seattle (1786–1866) – “Neem wat je nodig hebt en laat de aarde met liefde achter voor wie na jou komt.”
  24. Thorbecke (1798–1872) – “Niet de regering is er voor de staat, maar de staat is er voor de burgers.”
  25. Victor Hugo (1802–1885) – “Niets is krachtiger dan een idee waarvoor de tijd rijp is.”
  26. Ralph Waldo Emerson (1803–1882) – “Vertrouwen in jezelf is de eerste stap naar grootsheid.”
  27. John Stuart Mill (1806–1873) – “De waarde van een samenleving wordt bepaald door hoe ze met haar zwaksten omgaat.”
  28. Abraham Lincoln (1809–1865) –
    “Karakter is als een boom, en reputatie als zijn schaduw. De schaduw is wat we denken, de boom is het echte ding.”
  29. Multatuli (1820–1887) – ‘Wees eerlijk en vrees niet.”
  30. Vincent van Gogh (1853–1890)
    “Wat zou het leven zijn als we geen moed hadden om iets te proberen?”
  31. Oscar Wilde (1854–1900) – “We hebben niets anders nodig dan te zijn wie we zijn en om de schoonheid van het moment te waarderen.”
  32. Mahatma Gandhi (1869–1948).- “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.”
  33. Bertrand Russell (1872–1970) – “Het probleem van de wereld is dat domme mensen zeker van zichzelf zijn en slimme mensen vol twijfel.”
  34. Herman Hesse (1877–1962) – “Er is geen realiteit dan die welke in ons is.”
  35. Albert Einstein (1879–1955) – “Everything should be made as simple as possible, but not simpler.”
  36. Winston Churchill (1874–1965)
    “Succes is niet definitief, falen is niet fataal: het is de moed om door te gaan die telt.”
  37. Franklin D. Roosevelt (1882–1945) – “De enige manier om angst te overwinnen, is door erdoorheen te gaan.”
  38. Eleanor Roosevelt (1884-1962) – “We worden niet beoordeeld op onze woorden, maar op onze daden.”
  39. Karl Popper (1902–1994) – “Echte wetenschap begint met vragen, niet met antwoorden.”
  40. Hannah Arendt (1906–1975) – “Macht ontstaat wanneer mensen samenkomen en handelen in overeenstemming.”
  41. Simone de Beauvoir (1908–1986)
    “Vrijheid is wat je doet met wat je is aangedaan.”
  42. Peter Drucker (1909–2005) – “Management is doing things right; leadership is doing the right things
  43. Moeder Theresa (1910-1997) – “Wie niet leeft om te dienen, is niet waard om te leiden.“
  44. John F. Kennedy (1917–1963) – “Vraag niet wat je land voor jou kan doen; vraag wat jij voor je land kunt doen.”
  45. Nelson Mandela (1918–2013) – ‘In tijden van crisis tonen leiders hun ware gezicht.”
  46. Daniel Patrick Moynihan (1927-2003) – “Iedereen heeft recht op zijn eigen mening, maar niet op zijn eigen feiten.”
  47. Anne Frank (1929–1945) – “Hoe heerlijk is het dat niemand ook maar een moment hoeft te wachten om de wereld te verbeteren.”
  48. Martin Luther King Jr. (1929–1968) – “De boog van het morele universum is lang, maar hij buigt naar gerechtigheid.”
  49. Desmond Tutu (1931–2021) – “Als je neutraal blijft in situaties van onrecht, kies je de kant van de onderdrukker.”
  50. Václav Havel (1936–2011) – “Politiek gaat over het stellen van ongemakkelijke vragen en het zoeken naar eerlijke antwoorden.”