In mijn werk als interim-manager in de publieke sector is het meestal mijn taak om rust en structuur te brengen. Dat probeer ik te doen door open de dialoog aan te gaan en onderscheid te maken in hoofd- en bijzaken.
Die rust en structuur gun ik Nederland eigenlijk ook. Want de stress, chaos en polarisatie duren volgens mij lang genoeg. Het zou m.i. goed zijn als we ons richten op 5 maatschappelijke kernopgaven, 5 speerpunten:
1. Herstel van onze democratie.
2. Beschermen van de aarde.
3. Versterken van solidariteit.
4. Verdedigen van onze vrijheid.
5. Vereenvoudigen van de overheid.
1. Onze democratie blijkt niet zo fantastisch als we altijd dachten.
Steeds vaker worden burgers slachtoffer van wanbestuur. Veroorzaakt door kortzichtig en mechanistisch denken en een gebrek aan gevoel voor menselijke maat. Wetten bedacht vanuit een Tweede Kamer geregeerd door de waan van de dag. Uitgevoerd door ministers die niet in staat lijken uiteenlopende maatschappelijke meningen en belangen te overbruggen. ‘Politieke managers’ die meer onrust creëren en schade berokkenen dan dat zij schade voorkomen. En dat resulteert in kleine en grote maatschappelijke drama’s en een afnemend vertrouwen onder burgers. Vertrouwen dat juist zo hard nodig is om samen aan de slag te gaan met alle grote opgaven.
We zullen daarom snel ons democratisch fundament moeten herstellen én versterken. Want zonder een goed draaiende democratie kunnen we geen problemen oplossen. Laten we ons erop richten een echte mensendemocratie te worden: van, voor, door en dichtbij mensen. Onze gesloten debatcultuur transformeren naar een cultuur van open dialoog. Een dialoog met respect voor feiten en verschillen in waarden én in taalgebruik. Dat vraagt een transformatie ook van ons als burgers. Wij zullen moeten kiezen voor politieke leiders die echt staan tussen de mensen, die verbinden en faciliteren in plaats van (subtiel of minder subtiel) domineren en polariseren. Bestuurders met verstand van zaken, die rust en structuur brengen in plaats van ons van de ene crisis naar de andere crisis te leiden.
Wat we dus eigenlijk nodig hebben is een meer volwassen democratie. Een democratie waarin we beter samenwerken en beslissingen nemen. Beslissingen die zo goed zijn doordacht dat niet slechts een tijdelijke 51% van de volksvertegenwoordigers er achter staat, maar op zijn minst een duurzame 80% a 90% van alle Nederlanders. Als het gaat om internationale samenwerking zullen we soms water bij de wijn moeten doen. Maar het is van belang om internationale afspraken goed te toetsen aan onze grondwet. Want die grondwet is de hoogste wet die we met elkaar hebben afgesproken.
2. Niemand kan er omheen dat we door onze levensstijl de aarde vervuilen en het leven op aarde moeilijker maken.
En dat moet stoppen want we hebben de plicht om respectvol om te gaan met onze aarde en haar goed door te geven aan volgende generaties. Dat betekent dat we niet langer mogen accepteren dat zaken die slecht zijn voor mens en milieu zomaar geproduceerd en geconsumeerd kunnen worden. De rommel die de afgelopen decennia is gemaakt, moet worden opgeruimd. Alles wat geproduceerd wordt, hoort recyclebaar te zijn of biologisch afbreekbaar. De vervuiler betaalt en we zullen allemaal de ‘echte prijs’ moeten gaan betalen. Dat betekent ook dat er internationale en nationale normen moeten komen voor de gassen die we in de lucht uitstoten.
We zullen echter de wijze waarop we deze opgave aanpakken, de stijl van samenwerking moeten aanpassen. Want met drammende ministers en volksvertegenwoordigers wordt de polarisatie alleen maar groter en verloopt het proces steeds trager. Een open nationale dialoog is noodzakelijk waarin we het samen eens worden over de analyse, urgentie, maatregelen en eerlijke verdeling van kosten.
3. Waar we ook niet omheen kunnen, zijn de enorme verschillen in rijkdom.
De verhoudingen kloppen niet meer en dat mogen we niet langer toestaan. Zo zijn er grote bedrijven die groter zijn dan menig land die geen belasting betalen en superrijken die de belasting behendig ontwijken. Ook mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen, verdienen echter een goed leven. Ook mensen in de middenklasse verdienen waardering voor het harde werken. Om vrede en voorspoed te bevorderen én om maatregelen voor een schone aarde geaccepteerd te krijgen, zullen we een nieuw sociaal contract moeten maken waarin de superrijken veel meer gaan bijdragen.
Daarbij moeten we ook stoppen om neer te kijken op mensen die ‘niet mee kunnen’. Iedereen heeft evenveel waarde elk op zijn of haar eigen manier. Je opleidingsniveau maakt niet uit. Eenieder mag zijn hart volgen. Laten we experimenteren met een onvoorwaardelijk basisinkomen. Mensen helpen om gezond te leven zonder medicijnen. Te zorgen dat iedereen een fatsoenlijke dak boven zijn hoofd heeft en voor hen die die daar niet zelf voor kunnen zorgen ook dagelijks een goede maaltijd. Maar ook stoppen om in de laatste levensjaren waanzinnig kostbare, levensverlengende zorg te bieden die eigenlijk alleen maar de stress verhoogt en de kwaliteit van het leven verlaagt.
Om solidariteit haalbaar en betaalbaar te houden zal de economie sterk moeten blijven maar wel groen. Groene groei is prima. Die solidariteit geldt overigens niet alleen lokaal en nationaal maar tot op zekere hoogte ook internatiaal al moeten we accepteren dat in de kern ieder land / iedere regio een eigen verantwoordelijkheid heeft om de eigen problemen op te lossen.
4. We zijn terechtgekomen in een maatschappij met een duizelingwekkend aantal regels.
Goed bedoelde regels en systemen die in de praktijk te vaak niet werken. Met een steeds hoger bemoeigehalte. Het dwingt ons tegelijkertijd om na te denken en opnieuw te ontdekken waar ons leven echt over gaat en hoe belangrijk onze vrijheid is. Wellicht onze onafhankelijkheid terug te veroveren. Het is goed om alle regels tegen het licht te houden en te beperken tot een minimale set van regels, noodzakelijk om in harmonie met elkaar te leven. Met als uitgangspunt dat mensen en lokale gemeenschappen heel goed in staat zijn om veel problemen zelf op te lossen. Het herstel en de versterking van onze vrijheid is een voorwaarde om veranderingen op het gebied van solidariteit en bescherming van de aarde mogelijk te maken. Allerlei systemen zoals een social credit systeem, een CO2 budget enz. hollen al snel de menselijke maat uit. En woorden … die doen er inderdaad toe, maar laten we er geen wetten over maken.
5. Tot slot: de overheid is een moloch geworden.
We zullen ook de organisatie van de publieke sector goed tegen het licht moeten houden. Ook in internationaal perspectief. Ons van elke wet en elke organisatie en elke samenwerking moeten afvragen of die wel duidelijk is en noodzakelijk. Kan het simpeler, zuiniger en rechtvaardiger? Zoals in de zorg waar de kosten de pan uitlopen. Kunnen we het niet veel eenvoudiger maken door veel meer aandacht aan preventie te geven. Bureaucratische instellingen op te heffen en de huisarts weer centraal te stellen, bijvoorbeeld. Eenvoud en menselijke maat hoort op alle beleidsterreinen de leidraad te zijn. De menselijke maat hoort boven de regel staan. Ook als het gaat om de omvang van de overheid en daarmee ook de belastingdruk. Kan die niet beter gemaximeerd worden bijvoorbeeld op 1/3 deel van het nationaal inkomen. Vanuit de gedachte dat de mens 1/3 deel van zijn aandacht, energie en geld besteed aan zich zelf, 1/3 deel aan zijn of haar naaste en 1/3 aan de gemeenschap…
Wil je hierover met mij van gedachten wisselen? Vragen en opmerkingen zijn van harte welkom!
————————————————–
Bram Voncken
© 2022 VIMC