Leiderschap kun je leren

Hoe we onszelf, elkaar én de samenleving kunnen helen.

Inleiding

We leven in onrustige tijden. Veel energie gaat verloren aan strijd en stress, op kleine én op grote schaal. Daarbij reageren we vaak niet volwassen en genuanceerd, maar vanuit splitsing: zwart-wit, ik tegen jij. Omdat onvolwassen gedrag besmettelijk is, kunnen spanningen uitgroeien tot conflicten en zelfs tot oorlog.

(Co)regulatie kan in dit soort situaties helpen. Eigenlijk is het het oudste en sterkste medicijn dat mensen hebben om de rust terug te brengen, om splitsing op te heffen en weer te helen. (Co)regulatie bestaat al zolang er leven is en al lang voordat er artsen of politici waren.

Wat is (co)regulatie?

Regulatie is je eigen zenuwstelsel tot rust brengen. Dat kan eenvoudig door bijvoorbeeld een paar keer diep adem te halen, een korte wandeling te maken, muziek te luisteren of de stilte op te zoeken. Jezelf reguleren is de basis om ook anderen te helpen reguleren.

Coregulatie is de ander reguleren, bijvoorbeeld door een rustige stem, een ontspannen houding, aanraking of simpelweg aanwezig te zijn met aandacht. Zo vindt een baby rust in de blik van de ouder en kalmeren mensen vaak wanneer een huisdier rustig naast hen komt liggen.

Ons zenuwstelsel reageert daarbij sneller op toon en ritme dan op de inhoud van woorden. Je kunt geruststellen met “het komt goed”, maar als je lichaam spanning uitstraalt, voelt de ander dat onmiddellijk. Coregulatie is boven mentaal vooral lichamelijk en relationeel: letterlijk een ontmoeting van zenuwstelsels.

Zoals Gabor Maté zegt: “Veiligheid is niet de afwezigheid van gevaar, maar de aanwezigheid van verbinding.” Wie leeft vanuit het diepe besef “ik ben ok, jij bent ok” straalt veiligheid uit, ook als het spannend wordt.

In een ziekenhuis in Amerika liep ooit een therapiepaard door de gangen. Geen instructies, geen lijst met patiënten. Het liep gewoon. Soms stapte het een kamer voorbij, soms bleef het staan, en legde zacht zijn snuit op een schouder. Altijd bij wie het nodig had. Ademhaling werd rustiger. Spanning zakte. Tranen kwamen, en opluchting. Dit is coregulatie in zijn puurste vorm: twee levende wezens die elkaars toestand beïnvloeden, tot er rust en veiligheid ontstaat.

De prijs van onrust

Een zenuwstelsel dat niet tot rust komt, verbruikt enorm veel energie. Het zet ons lichaam in vecht-, vlucht- of bevriesstand, ook zonder direct gevaar. Dat heeft gevolgen:

In het lichaam: stressklachten, burn-out, ziekte.
In relaties: misverstanden, conflicten, verwijdering.
In organisaties: wantrouwen, inefficiëntie, verzuim.
In de samenleving: polarisatie, angst, soms zelfs oorlog.
Zelfs bij professionals die rust moeten brengen zoals politiemensen kan het aantrekken van een kogelvrij vest hun eigen zenuwstelsel al in vechtstand zetten met olie-op-het-vuur als gevolg.

Veel mensen dragen bovendien (vaak zonder dat ze het zelf weten) kleine of grotere trauma’s met zich mee. Hun zenuwstelsel is daardoor gevoeliger en sneller getriggerd. Een kleine prikkel kan al leiden tot een gesplitste, kinderlijke reactie. Niet met opzet maar een primitieve reflex van bescherming. Dit soort situaties kan enorm uit de hand lopen en vraagt erom dat we elkaar helpen reguleren in plaats van0 veroordelen.

Hoe werkt coregulatie in de praktijk?

Coregulatie gaat meer over voelen dan over praten. Ons zenuwstelsel reageert sneller op toon, lichaamstaal en ritme dan op woorden.

Individueel:

Luisteren zonder te onderbreken.
Meevoelen door aanwezig te zijn, zonder direct oplossingen te geven.
Ademen en vertragen: rustig spreken, lager tempo, ontspannen houding.
Nabijheid: naast iemand gaan zitten of een klein gebaar, als de relatie dat toelaat.
Samen ritme vinden: wandelen, zingen, of gewoon stil zijn kan al kalmeren.

In groepen / in de samenleving:

In teams: een leider die kalm blijft in crisistijd, zorgt dat die groep mee vertraagt.
In organisaties: managers die open luisteren en belangen verbinden, in plaats van afdelingen tegen elkaar uit te spelen.
In politiek en media: het verschil tussen spanning aanjagen en verbinding zoeken. Reguleren betekent: benoemen wat er leeft, rust brengen en daarna richting geven.
In de samenleving: samen zingen of juichen laat zien hoe collectieve ritmes verschillen kunnen overstijgen en mensen verbinden.

Wie dit oefent, zal merken dat spanning vaak vanzelf zakt. Niet omdat een probleem direct is opgelost, maar omdat door de verbinding te herstellen de veiligheid terugkeert en oplossingen dichterbij komen.

Samen leven en leiden

In mijn werk met groepen zie ik emoties niet als probleem, maar als signalen van betrokkenheid. Achter elke emotie zit een verhaal dat gehoord wil worden. Wanneer spanning oploopt, luister ik eerst. Niet om emoties weg te nemen, maar om ze te erkennen. Dan zakt de spanning. Het gesprek wordt rustiger. Pas dan ontstaat er ruimte om te leren en samen te werken. Op grotere schaal werkt het net zo:

Een manager die kalm blijft in crisistijd, houdt zijn team bij elkaar.
Een politicus die benoemt wat er leeft, voorkomt polarisatie.
Een stadion dat samen zingt of juicht, voelt even één: verschillen smelten weg.

Coregulatie op dit niveau vraagt méér dan kalmte alleen. Het vraagt ook om inhoudelijke verbinding: belangen en ideeën bij elkaar brengen, zodat verschillen kansen worden in plaats van bedreigend.

Leiders die rust brengen

Niet alle leiders vergroten spanning. Sommigen brengen juist rust en verbinding, zelfs in tijden van crisis:

Nelson Mandela koos na decennia gevangenschap voor verzoening in plaats van wraak.
Marga Klompé, de eerste vrouwelijke minister van Nederland, stond bekend om haar rustige gezag en verbindende stijl.
Václav Havel sprak in overgangsjaren met eenvoud en menselijkheid, wat vertrouwen gaf.
Alexander Stubb, de huidige president van Finland, staat bekend om zijn kalmte en redelijke toon.

Zij laten zien dat je stevig kunt zijn zonder te polariseren. Dat problemen erkend kunnen worden zonder dat mensen tegenover elkaar komen te staan.

Tot slot

Liefdevolle (co)regulatie is misschien wel ons meest onderschatte medicijn. Voor onze gezondheid, voor onze samenwerking, voor ons samenleven. Het vraagt weinig meer dan bewustzijn en aanwezigheid: niet weglopen voor spanning, maar er kalm bij blijven. Het contact aangaan, juist wanneer het spannend is. Zoals het paard in het ziekenhuis liet zien: je hoeft niet altijd woorden of oplossingen te hebben. Soms is het genoeg om te blijven staan, aanwezig te zijn en te laten voelen: jij bent veilig.

Onderaan dit artikel vind je drie checklists die je helpen om (co)regulatie in praktijk te brengen: bij jezelf, met een ander en met groepen.

Bronnen:

Gabor Maté: The Myth of Normal.
Daniel J. Siegel: Interpersonal Neurobiology.
Deb Dana : The Polyvagal Theory in Therapy.
Harvard Health: Co-regulation in children and teens.
UNC FPG Child Development Institute: Co-Regulation Framework.

BIJLAGE:

DRIE NIVEAUS VAN (CO)REGULATIE

(Co)regulatie klinkt misschien technisch, maar het is iets wat we allemaal doen. Het begint met jezelf leren kalmeren. Van daaruit kun je anderen helpen en later ook groepen of zelfs een samenleving. Hoe eerder je dit leert, hoe meer plezier en rust het brengt.

Zelfregulatie: jezelf tot rust brengen

Neem even pauze en adem diep in en uit.
Ontspan bewust je schouders, kaak en handen.
Zoek stilte of natuur: wandelen, muziek luisteren of mediteren.
Sta toe wat je voelt, zonder oordeel.
Herinner jezelf eraan: ik ben ok zoals ik ben.
Oefen nieuwsgierigheid en dankbaarheid.
Leer de kunst van ontspannen leven, in verbinding met jezelf en de natuur.

Coregulatie 1-op-1: rust brengen bij de ander

Neem de tijd en geef je volle aandacht.
Luister zonder te onderbreken of te oordelen.
Spreek rustig, vertraag je tempo.
Accepteer de ander zoals die is: ik ben ok, jij bent ok.
Wees nabij: ga naast iemand zitten of maak een klein gebaar van steun.
Stem af op het ritme van de ander en breng subtiele vertraging aan.
Benoem wat je ziet: ik merk dat dit je raakt.
Word een veilige aanwezigheid, juist wanneer het spannend is.

Coregulatie in groepen & samenleving: verbinding scheppen

Blijf rustig aanwezig, ook als emoties oplopen.
Benoem spanning zonder oordeel.
Luister breed: erken verschillende perspectieven.
Creëer gezamenlijke ritmes: samen wandelen, zingen, juichen of ademhalen.
Zoek gedeelde waarden en verbind in plaats van te verdelen.
Zie dat verschillen ons sterker maken en dat we elkaar nodig hebben.
Oefen leiderschap dat kalm, voorspelbaar en menselijk is.

(Co)regulatie: de kunst van in verbinding en vertrouwen leven. Met jezelf, met elkaar en met de natuur.

Reguleren en coreguleren is een vaardigheid die we allemaal kunnen ontwikkelen. Ik help je graag op weg. Bram Voncken (06-2158 6281).

Tag: Leiderschap kun je leren

De kracht van (co)regulatie