The Art of Change | Van management naar leiderschap

Over de kunst van eenvoudig en mensgerichte veranderen.

Van verandermanagement naar veranderleiderschap

Veranderen is geen kwestie van plannen maar van mensen.

In de ruim dertig jaar die ik met organisaties werk, zie ik verandertrajecten vaak verzanden in complexiteit en controle. Managers werken plannen tot in detail uit, maar krijgen mensen niet mee. Structuren worden zo strak dat ze hun veerkracht verliezen. Energie lekt weg, motivatie droogt op, vertrouwen verdampt.

De harde les: het in goede banen leiden van verandering is geen technisch trucje. De zachte kanten van verandering – openheid, verbinding, betekenis – blijken juist keihard bepalend voor succes. Veranderen is eerder een kunst dan een wetenschap.

Waar verandermanagement vaak blijft steken in instrumenten en stappenplannen, vraagt duurzame verandering om veranderleiderschap:
geworteld in ervaring, gevoed door logica, en gedragen door menselijke verbinding.

De kern van veranderkunde

De kern van veranderkunde ligt in het mobiliseren, bundelen en richten van energie. Die energie ontstaat wanneer mensen zich verbonden voelen:

  • met zichzelf – hun motivatie, waarden, kracht),
  • met elkaar – in oprecht contact, vertrouwen,
  • en met een gedeelde toekomst – een visie die inspireert, betekenis én richting geeft.

Die drie verbindingen vormen samen de motor van energie in elke organisatie:
aandacht volgt betekenis, en energie volgt aandacht.

Wanneer die verbinding er is, gaat de energie stromen. Er ontstaat flow, focus en vitaliteit. Niet meer vanuit wantrouwen controleren, maar vanuit vertrouwen afstemmen. Niet alles dichttimmeren, maar ruimte laten voor improvisatie binnen heldere kaders.

Zoals een zwerm vogels die moeiteloos van richting verandert, of een jazzmuzikant die vrij speelt binnen een ritmisch kader.

Vijf principes voor duurzaam veranderen

In mijn werk heb ik talloze modellen en methodieken gezien die nuttig zijn, maar vaak het hart van verandering missen: het menselijke proces.
Daarom heb ik, op basis van ervaring in uiteenlopende sectoren, vijf kernprincipes geformuleerd die in vrijwel elke context werken.

✓ Open communicatie: oprecht verbinden, vertrouwen en samenwerken.

✓ Gezamenlijke visie: vanuit een gedeelde realiteit op weg naar een hoger doel.

✓ Wendbare organisatie: eenvoudig en doelgericht werken in een flexibele werkomgeving.

✓ Slimme uitvoering: dagelijkse focus op wat echt telt, met lef om te experimenteren.

✓ Inspirerend leiderschap: de basis, energie mobiliseren door te dienen, niet te heersen.

Ze bieden richting bij transities én houvast bij dagelijkse sturing.
Geen stappenplan, maar een kompas.

  1. OPEN COMMUNICATIE

Verandering valt of staat met communicatie. Communicatie niet als techniek maar als middel om echt contact te maken. En daarmee de basis te leggen voor vertrouwen en samenwerking. Zoals de Franse filosoof Maurice Merleau-Ponty stelde: “Ware communicatie gaat niet alleen om het overbrengen van informatie, maar om het delen van ervaringen.”

Communicatie gaat verder dan woorden. Onderzoek van Albert Mehrabian laat zien dat slechts 7 % van onze boodschap via woorden overkomt; de rest wordt bepaald door toon (38 %) en lichaamstaal (55 %). Je échte impact zit dus vooral in hoe je communiceert, in je houding, energie en de manier waarop je luistert.

Mensen en organisaties veranderen ook niet door instructies, maar door betekenisgeving. De Amerikaanse psycholoog Karl Weick noemt dit sensemaking: we begrijpen verandering pas als we het samen duiden. Niet de feiten zelf, maar hoe we ze interpreteren, bepaalt of een transitie slaagt.

Wie vooral zendt, heeft het niet begrepen. Sterker nog, wanneer communicatie top-down en dwingend wordt, verliest ze haar effect. Dat zie je in publieke debatten en organisaties: wie kritische vragen stelt, wordt soms als dwarsligger gezien. Maar duurzame verandering ontstaat niet door opgelegde eenheid, wél door een open en eerlijke dialoog waarin het ongemakkelijke gezegd mag worden.

Praktische aanpak (geldig voor kleine verandertrajecten maar ook bij grote transities):

  • Leer alle betrokkenen (stakeholders), hun drijfveren en belangen goed kennen.
  • Creëer vanaf het prille begin een continue dialoog met veel ruimte voor afstemming en nuance.
  • Zorg voor een veilige omgeving waarin mensen zich durven uitspreken.
  • Let niet alleen op wát er gezegd wordt, maar nog meer op toon, tempo en lichaamshouding.
  • Vraag: wordt er écht geluisterd, of vooral ingevuld en gestuurd?
  1. GEZAMENLIJKE VISIE

Zonder open communicatie geen vertrouwen, geen verbinding en geen samenwerking. Maar zonder gedeelde visie blijft die verbinding stuurloos. Een visie is geen document maar een levend kompas. Het geeft richting én energie. Zoals Simon Sinek stelt: “Begin met het waarom.”

Veranderleiderschap vraagt om een visie die niet top-down wordt opgelegd, maar doorleefd en gedragen wordt. Aristoteles sprak over telos: het hogere doel dat ons handelen richting geeft. Een organisatie zonder visie is als een schip zonder koers: het drijft af naar de waan van de dag.

In de circulaire economie bijvoorbeeld gaat het niet alleen om afvalreductie, maar om een fundamentele systeemverandering waarin bedrijven, overheden en burgers samenwerken. Een visie moet inspireren én praktisch toepasbaar zijn.

Praktische aanpak:

  • Formuleer de visie samen, niet als opgelegde missie.
  • Houd de visie dynamisch en toets deze regelmatig.
  • Bouw een narratief: Waar staan we? Waar gaan we naartoe? Hoe komen we daar?
  • Vraag: is jullie visie een levend kompas voor iedereen, of een document in een lade?
  1. WENDBARE ORGANISATIE

Te veel regels en complexe structuren maken organisaties log en bureaucratisch. Wendbaarheid vraagt om eenvoud en menselijke maat. Zoals architect Mies van der Rohe zei: “Less is more.”

De bioloog Stuart Kauffman noemt dit the edge of chaos: effectieve systemen balanceren tussen orde en spontaniteit. Een organisatie moet kaders geven zonder te verstarren. Denk aan een jazzband: improvisatie binnen een gedeelde structuur.

Praktijkvoorbeeld: Bij de introductie van de OV-chipkaart bij NS merkte ik hoe belangrijk het was om met eenvoudige structuren en korte lijnen te werken. Een vaste overlegstructuur met conducteurs en servicemedewerkers hielp mij om obstakels snel op te lossen.

Praktische aanpak:

  • Geef teams autonomie binnen heldere kaders.
  • Plaats de juiste mensen op de juiste plek (motivatie boven cv).
  • Schaf bureaucratische ballast af.
  • Vraag: is de organisatie en de werkplek zodanig ingericht dat het team kan vliegen?
  1. SLIMME UITVOERING

Uitvoering draait om focus en flow. Wat draagt bij aan het doel en wat niet? Zoals Taiichi Ohno zei: “We are learning all the time from failure.”

En zoals Jackson Pollock verf liet stromen zonder de controle te verliezen, zo vraagt uitvoering om focus zonder verstarring. Ruimte voor creativiteit, zonder de richting kwijt te raken.

Veel organisaties blijven hangen in plannenmakerij en controlemechanismen. Maar echte verandering ontstaat door te experimenteren, fouten te maken en snel bij te sturen.

Praktische aanpak:

  • Minimaliseer vergaderingen en richt je op actie.
  • Rapporteer kort en krachtig.
  • Creëer een cultuur van continu verbeteren.
  • Vraag: werken we echt aan de kern of zijn we druk met bijzaken?
  1. INSPIREREND LEIDERSCHAP

Leiderschap gaat niet over macht, maar over betekenis geven. Zoals Sartre zei: “Vrijheid gaat hand in hand met verantwoordelijkheid.”

Echt inspirerend leiderschap gaat verder dan visie en strategie. Het vraagt om vier innerlijke kwaliteiten: liefde om mensen werkelijk te ontmoeten en te verbinden, helderheid om het perspectief te zien en de waarheid te benoemen, moed om door onzekerheid en weerstand heen te bewegen en geduld om duurzame verandering de tijd te geven. Zonder deze kwaliteiten blijft leiderschap een techniek in plaats van een kracht die mensen in beweging brengt.

De beste leiders weten hoe ze energie mobiliseren, bundelen en richten. Ze bouwen een fundament van vertrouwen, geven richting en zorgen ervoor dat de mensen om hen heen de ruimte krijgen om hun potentieel te benutten. Dat sluit aan bij Robert Greenleaf’s servant leadership: niet controleren, maar dienen. De leider als facilitator van groei, niet als heerser.

Praktische aanpak:

  • Wees een voorbeeld: leid door te doen.
  • Geef vertrouwen en ruimte om te groeien.
  • Vraag om feedback en reflecteer continu op je eigen rol en gedrag.
  • Vraag: breng jij energie in de organisatie, of kost jouw leiderschap energie?

Tot slot: verandering begint van binnenuit

Veranderen is geen trucje, geen blauwdruk en geen lineair proces.
Het vraagt een fundamentele verschuiving in hoe we kijken, denken en handelen:
van controle naar vertrouwen,
van complexiteit naar eenvoud,
van top-down naar samen.

Leiderschap in verandering gaat niet over het afdwingen van gedrag,
maar over het creëren van een omgeving waarin mensen zélf willen bewegen. Dat vereist helderheid om patronen te doorzien, moed om structuren los te laten, en wijsheid om te weten dat elke verandering begint bij jezelf.

“Wil jij de wereld veranderen? Begin dan met jezelf.” Marcus Aurelius

Het begint bij jou.

Links en bronnen

Bram Voncken © 2024/2025

Voor meer informatie neem contact op met: bramvoncken@vimc.nl | 06 2158 6281

VIMC | change leadership & coaching
Sterrenbos 51, 3511 ET, Utrecht

© 2007 – 2025 VIMC