Eenvoudig Dienstbaar

Het is tijd voor een ander soort leiderschap. Niet gebaseerd op macht van buitenaf maar op kracht van binnenuit. Nuchter, menselijk en modern, maar evengoed geworteld in tijdloze principes. In dit artikel mijn visie op ‘eenvoudig, dienstbaar leiderschap’.

1. INLEIDING

Leiderschap wordt vaak gezien als iets bijzonders, een gave voor een selecte groep mensen. Maar dat is een misvatting. Iedereen geeft leiding van nature, al is het aan je eigen leven, gezin, werk of gemeenschap. Leiderschap is niks meer dan je wensen en woorden omzetten in daden.

Leiderschap is dus ook zo oud als de mensheid zelf. Bij jagers-verzamelaars ging het om praktische kwaliteiten: wie kon het beste jagen, beslissingen nemen of beschermen? Met de komst van landbouw en later industrialisatie ontstond steeds meer specialisatie. Dit bracht enorme vooruitgang, maar ook een zekere mate van vervreemding en verslaving en een groeiende afstand tussen mensen onderling en met de natuur.

De twee kanten van leiderschap

Door de geschiedenis heen heeft leiderschap daarbij altijd twee gezichten gekend. Aan de ene kant authentiek leiderschap, gericht op persoonlijke groei, rechtvaardigheid en dienstbaarheid. Denk aan Aristoteles, die deugd en rechtvaardigheid als kern van leiderschap beschouwde, of Marcus Aurelius, die zelfbeheersing en compassie benadrukte. Dit type leiderschap bracht idealen voort zoals die van de homo universalis in de Renaissance: een brede ontwikkeling die mens en samenleving verrijkt.

Aan de andere kant zien we leiderschap dat draait om regels, macht en controle. Vanaf de 19e eeuw, met de opkomst van bureaucratie en scientific management, werd leiderschap steeds meer een kwestie van procesoptimalisatie en winstmaximalisatie. Grote pioniers zoals de gebroeders Philips combineerden technische innovatie met maatschappelijke verantwoordelijkheid. Maar in de moderne tijd is dit steeds vaker verdrongen door aandeelhoudersdenken, waarbij mensen gereduceerd werden tot ‘human resources’ en consumenten.

Opnieuw een kruispunt

Toch hebben deze ontwikkelingen geleid tot vrijheid en welvaart. De Franse Revolutie markeerde een kantelpunt waarin vrijheid, gelijkheid en solidariteit werden verheven tot kernwaarden. In de jaren ’60 en ’70 ontstond een krachtige beweging tegen autoritaire structuren en traditionele hiërarchieën. Maar ondanks deze idealen is onze wereld de afgelopen tijd opnieuw verstrengeld geraakt in systemen die complexiteit en controle boven de mens plaatsen.

Vandaag staan we opnieuw op een kruispunt. Houden we vast aan leiderschap dat systemen centraal stelt, of kiezen we voor een benadering die ruimte geeft, verbindt en de menselijke maat herstelt? In dit artikel mijn visie op wat ik noem ‘eenvoudig dienstbaar’ leiderschap en hoe dat ons kan helpen antwoorden te vinden op de uitdagingen van onze tijd.

2. WAT IS EENVOUDIG DIENSTBAAR LEIDERSCHAP?

Eenvoudig en dienstbaar leiderschap is leiderschap waarin de menselijke maat centraal staat. Niet dominant maar dienstbaar, niet ingewikkeld maar eenvoudig. Meer liefdevol dan angstig. Met als uitgangspunt dat elke mens vrij is en tegelijkertijd verbonden, en gestoeld op 3 kernwaarden:

Trouw aan jezelf: ieder mens mag zijn of haar eigen pad volgen. Laat jouw licht maar schijnen. Dat is goed voor jou en de mensen om je heen.

De ander tot steun: daarbij proberen we elkaar naar vermogen liefdevol tot steun te zijn. Zelfs als we ons niet verbonden voelen, zijn we het wel.

Samen werken aan een vrije, vreedzame en vruchtbare wereld: samen zijn we in staat bij te dragen aan een sterke en duurzame samenleving voor onszelf, onze kinderen en de generaties na ons.

Eenvoudig en dienstbaar leiderschap vraagt een bewuste verandering in stijl: Van afstandelijk naar betrokken. Van spreken naar luisteren. Van polarisatie naar verbinding. Van wantrouwen naar vertrouwen. Van strijd naar samenwerking. Van sturen naar faciliteren. Van centraal naar decentraal. Van beleid naar uitvoering. Van kortzichtig naar ruimdenkend. Van schaarste naar overvloed. Van verspilling naar zorgvuldigheid. Van korte termijn naar lange termijn. Van regels en systeemdenken naar de menselijke maat. Van welvaart naar welzijn. Van vervuilend naar circulair. Van oorlog naar vrede. Niet dogmatisch maar wendbaar.

3. FUNDAMENTELE PRINCIPES

Om invulling te geven aan eenvoudig en dienstbaar leiderschap zie ik 5 fundamentele principes. Principes die richting geven aan het dagelijks werk dat we doen.

Oprecht contact maken met jezelf en de ander

Leiderschap begint met het maken van verbinding. Door trouw te blijven aan wie je bent, haal je niet alleen het beste uit jezelf maar help je anderen hetzelfde te doen. Echt contact vraagt moed om te luisteren, nieuwsgierigheid naar wat onbekend is en empathie om verschillen te overbruggen. Het vraagt ook dat je je comfortzone verlaat, conflicten bespreekt en zonder oordeel blijft. Alleen door oprecht contact ontstaat vertrouwen en samenwerking.

“Waarlijk contact is de bron van leven en groei”.

De werkelijkheid in de ogen durven kijken

Zonder waarheid geen richting. Leiderschap vraagt de moed om de werkelijkheid te erkennen, ook wanneer die ongemakkelijk is. Dit betekent eerlijk zijn over wat je weet, en nederig over wat je niet weet. Kritisch kijken naar de verhalen die we onszelf en elkaar vertellen, en onderscheid maken tussen feiten en illusies. Alleen door radicaal eerlijk te zijn, kunnen we vooruitgang boeken.

“De waarheid verlicht ons pad van het begin tot het einde van elke reis.”

Focus op wat echt van waarde is

Niet alles vraagt om aandacht, niet alles vraagt om actie. Het vermogen om te onderscheiden wat wezenlijk is, is cruciaal voor leiderschap. Stel prioriteiten en richt je energie op wat blijvende waarde heeft. Dat betekent ook waarderen wat al goed is en waar we van kunnen genieten. Focus is niet alleen een daad van wijsheid, maar ook van respect: voor de tijd en middelen die ons zijn gegeven.

“Onderscheid het vluchtige van het wezenlijke.”

Bruggen bouwen geen muren

Leiderschap gaat niet over het winnen van debatten, maar over het creëren van verbinding. Bruggen bouwen, betekent verschillen overbruggen, zonder mensen achter te laten. Bruggen gebouwd met respect voor het verleden en visie op de toekomst. Bruggen bouwen vraagt meer dan goede intenties. Het vereist geduld, compassie en wijsheid om de grotere lijn te blijven zien.

“Bouw bruggen die verbinden in plaats van muren die scheiden.“

Eenvoud is het fundament

Eenvoud is niet alleen een kwestie van efficiëntie, maar een daad van respect voor de mensen die leven met de gevolgen. Complexiteit creëert afstand en verwarring, terwijl eenvoud ruimte geeft voor samenwerking en begrip. Eenvoudige oplossingen zijn vaak het moeilijkst, omdat ze vragen om helderheid, focus en lef. Maar ze zijn de enige manier om duurzame resultaten te bereiken.

“Eenvoud is wijsheid in actie.”

4. ONMISBARE KWALITEITEN

Om deze principes in praktijk te brengen, kun je gebruik maken van (én werken aan) vier innerlijke kwaliteiten:

Liefde – Leiderschap begint met liefde voor het leven. Liefde voor jezelf en voor anderen. Liefde creërt positieve verandering. Door met een open hart oprecht contact te maken. Spontaan en respectvol. Het zaadje van verbinding, vertrouwen en groei te planten. Door compassie en mildheid te tonen en solidair te zijn.

Helderheid – In een wereld vol ruis is helderheid onmisbaar. Het gaat er om te zien wat echt belangrijk is, prioriteiten te stellen en eerlijk te zijn, naar jezelf en naar anderen. Helderheid brengt realiteitszin, rust en richting in denken en doen.

Moed – Moed is nodig om keuzes te maken die niet gemakkelijk zijn. Het vraagt dat je angsten overwint, ongemakkelijke waarheden onder ogen ziet en actie onderneemt, ook als je daarmee tegen de stroom ingaat.

Geduld – Waardevolle verandering kost tijd. Geduld is het vermogen om aandachtig te werken, vol te houden en zorgvuldig te bouwen aan oplossingen die duurzaam zijn.

Deze kwaliteiten versterken elkaar. Liefde brengt verbinding, helderheid geeft richting, moed maakt daadwerkelijke verandering mogelijk, en geduld brengt de verandering tot stand.

5. NUCHTER EN LIEFDEVOL VOORWAARTS

Eenvoudig en dienstbaar leiderschap is niet nieuw maar geworteld in tijdloze principes. Van de wijsheden van Lao Tse, die zachtmoedig leiderschap benadrukte, tot de lessen van Augustinus, die liefde en rechtvaardigheid centraal stelde: het leiderschap dat het beste werkt, draait niet om macht uitoefenen over anderen, maar om mensen helpen hun innerlijke kracht te vinden.

Om meer eenvoudig en dienstbaar leiderschap te creëren, zullen we met elkaar moeten praten over in wat voor wereld we willen leven en welk leiderschap we willen omarmen. Kiezen we voor nuance en verbinding, of blijven we vasthouden aan polarisatie en strijd? Willen we duurzamer gaan leven of doorkachelen op de weg die we nu gaan?

De verandering begint in onszelf

Het gewenste leiderschap begint echter bij onszelf. Als wij niet anders gaan kijken en kiezen, denken en doen, blijft alles zoals het is. Geen systeem, geen leider en geen wet kan echte verandering brengen als wij niet zelf bewegen. Zoals Gandhi zei: “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.”

Die verandering vraagt niet om een revolutie maar een evolutie: een proces van bewustwording en oefening, stap voor stap. Het vraagt dat we trouw blijven aan onszelf, anderen helpen waar we kunnen, en samen werken aan een vrije en vreedzame samenleving.

Eenvoudig. Dienstbaar. Tijdloos.

Met dit artikel probeer ik de nieuwe tijd en oude wijsheid samen te brengen en een eenvoudige weg voorwaarts te schetsen. Niet als absolute waarheid, maar als uitnodiging om na te denken over het leiderschap dat nodig is. Wil je hierover in gesprek komen? Bel mij gerust.

Bram Voncken

OP DE SCHOUDERS VAN DE GENERATIES VOOR ONS

Ptahhotep (2000 vChr.) – “Wees nederig, want wat vandaag bestaat, kan morgen verdwijnen.”
Lao Tse (604-507 v.Chr) – “Wie zichzelf overwint, is sterker dan wie een stad verovert”.
Confucius (551–479 v.Chr.) – “Echte wijsheid is weten wat je niet weet“
Socrates (469–399 v.Chr.) – “Ik weet dat ik niets weet.”
Plato (427–347 v.Chr.) – “De prijs van onverschilligheid voor politiek is dat je geregeerd wordt door onkundigen.”
Aristoteles (384–322 v.Chr.).- “Wij zijn wat we herhaaldelijk doen. Excellentie is dus geen handeling, maar een gewoonte.”
Seneca (4 v.Chr.–65 n.Chr.) – “Wie een mens wil leiden, moet eerst zichzelf kunnen leiden.”
Marcus Aurelius (121–180) – “Je hebt macht over je geest – niet over externe gebeurtenissen. Besef dit, en je zult kracht vinden.”
Augustinus van Hippo (354–430) – “Geloof, hoop en liefde vormen de kern van een rechtvaardige samenleving.”
Franciscus van Assisi (1181–1226) – “Begin door het noodzakelijke te doen; daarna het mogelijke, en plotseling doe je het onmogelijke.”
Rumi (1207–1273) – “Gisteren was ik slim en wilde ik de wereld veranderen. Vandaag ben ik wijs en verander mezelf.”
Leonardo da Vinci (1452–1519) – “Eenvoud is de ultieme verfijning.”
Erasmus (1466–1536) – “De grootste ijdelheid van allen is de heerschappij over anderen na te streven.”
Niccolò Machiavelli (1469–1527) – “De daad is de toetssteen van het karakter.”
Hugo de Groot (1583–1645) – “Waar recht heerst, is vrede.”
Blaise Pascal (1623–1662) – “Klein verstand praat veel; groot verstand luistert.”
Spinoza (1632–1677) – ‘Vrijheid is de macht om te denken wat je wilt en te zeggen wat je denkt.”
Voltaire (1694–1778) – “Men moet zichzelf cultiveren zoals men een tuin cultiveert.”
Benjamin Franklin (1706–1790) – “Vertel me en ik vergeet. Leer me en ik onthoud. Betrek me en ik leer.”
Immanuel Kant (1724–1804) – “Verlichting is het verlaten van de onmondigheid die men zichzelf heeft opgelegd.”
Edmund Burke (1729–1797) –
“Het enige dat nodig is voor het kwaad om te zegevieren, is dat goede mensen niets doen.”
Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) – “In de beperking toont zich de meester.”
Chief Seattle (1786–1866) – “Neem wat je nodig hebt en laat de aarde met liefde achter voor wie na jou komt.”
Thorbecke (1798–1872) – “Niet de regering is er voor de staat, maar de staat is er voor de burgers.”
Victor Hugo (1802–1885) – “Niets is krachtiger dan een idee waarvoor de tijd rijp is.”
Ralph Waldo Emerson (1803–1882) – “Vertrouwen in jezelf is de eerste stap naar grootsheid.”
John Stuart Mill (1806–1873) – “De waarde van een samenleving wordt bepaald door hoe ze met haar zwaksten omgaat.”
Abraham Lincoln (1809–1865) –
“Karakter is als een boom, en reputatie als zijn schaduw. De schaduw is wat we denken, de boom is het echte ding.”
Multatuli (1820–1887) – ‘Wees eerlijk en vrees niet.”
Vincent van Gogh (1853–1890)
“Wat zou het leven zijn als we geen moed hadden om iets te proberen?”
Oscar Wilde (1854–1900) – “We hebben niets anders nodig dan te zijn wie we zijn en om de schoonheid van het moment te waarderen.”
Mahatma Gandhi (1869–1948).- “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.”
Bertrand Russell (1872–1970) – “Het probleem van de wereld is dat domme mensen zeker van zichzelf zijn en slimme mensen vol twijfel.”
Herman Hesse (1877–1962) – “Er is geen realiteit dan die welke in ons is.”
Albert Einstein (1879–1955) – “Everything should be made as simple as possible, but not simpler.”
Winston Churchill (1874–1965)
“Succes is niet definitief, falen is niet fataal: het is de moed om door te gaan die telt.”
Franklin D. Roosevelt (1882–1945) – “De enige manier om angst te overwinnen, is door erdoorheen te gaan.”
Eleanor Roosevelt (1884-1962) – “We worden niet beoordeeld op onze woorden, maar op onze daden.”
Karl Popper (1902–1994) – “Echte wetenschap begint met vragen, niet met antwoorden.”
Hannah Arendt (1906–1975) – “Macht ontstaat wanneer mensen samenkomen en handelen in overeenstemming.”
Simone de Beauvoir (1908–1986)
“Vrijheid is wat je doet met wat je is aangedaan.”
Peter Drucker (1909–2005) – “Management is doing things right; leadership is doing the right things
Moeder Theresa (1910-1997) – “Wie niet leeft om te dienen, is niet waard om te leiden.“
John F. Kennedy (1917–1963) – “Vraag niet wat je land voor jou kan doen; vraag wat jij voor je land kunt doen.”
Nelson Mandela (1918–2013) – ‘In tijden van crisis tonen leiders hun ware gezicht.”
Daniel Patrick Moynihan (1927-2003) – “Iedereen heeft recht op zijn eigen mening, maar niet op zijn eigen feiten.”
Anne Frank (1929–1945) – “Hoe heerlijk is het dat niemand ook maar een moment hoeft te wachten om de wereld te verbeteren.”
Martin Luther King Jr. (1929–1968) – “De boog van het morele universum is lang, maar hij buigt naar gerechtigheid.”
Desmond Tutu (1931–2021) – “Als je neutraal blijft in situaties van onrecht, kies je de kant van de onderdrukker.”
Václav Havel (1936–2011) – “Politiek gaat over het stellen van ongemakkelijke vragen en het zoeken naar eerlijke antwoorden.”